image/svg+xml

HEEMAF in de Tweede Wereldoorlog

Verhaal

HEEMAF in de Tweede Wereldoorlog

Plaatje bij verhaal: kop_oefenig_gewondentransport_01-07-1940_445.jpg

De Tweede Wereldoorlog kwam niet onverwacht. In de plannen van de Nederlandse legerleiding zou pas bij de IJssel weerstand geboden worden tegen een eventuele Duitse inval. Hengelo zou zonder slag of stoot in Duitse handen vallen. Toch trof de HEEMAF (Hengelosche Electrische en Mechanische Apparaten Fabriek) maatregelen tegen luchtaanvallen door de bouw van half ondergrondse schuilplaatsen op het HEEMAF fabrieksterrein en door het houden van oefeningen van EHBO en brandweer.

Na de Duitse inval in de meidagen van 1940 gingen de oefeningen gewoon door. Na verloop van tijd werd de dreiging van geallieerde luchtaanvallen steeds groter.

Vroeger hadden grote bedrijven een eigen bedrijfsbrandweer. De HEEMAF brandweer moest het doen met een aanhangwagentje.

De geallieerde luchtaanvallen kwamen er wel, maar bleken gericht te zijn op Stork en Holland Signaal. De schade voor HEEMAF bleef beperkt.

In juni 1942 werd een groot aantal arbeiders van de Hengelose fabrieken Stork, Dikkers en HEEMAF als dwangarbeider naar Hannover in Duitsland gestuurd. Het ging om de lichtingen 1917 t/m 1923: met andere woorden mannen tussen de 19 en 25. Ze werkten twaalf uur gedurende zes dagen per week. Na de Duitse nederlaag bij Stalingrad in februari 1943 werd dat zeven dagen per week.

HEEMAF beschikte over veel grond met het oog op toekomstige fabrieksuitbreidingen en bouw van woningen voor het personeel. Tijdens de oorlog werden grote braakliggende stukken van het HEEMAF terrein door het personeel gebruikt om diverse land- en tuinbouwproducten op te verbouwen. In 1941 hadden 182 (van de toen meer dan 1000) personeelsleden een gratis een stukje grond.

Al snel na de Duitse inval in mei 1940 probeerde HEEMAF producten te ontwikkelen die inspeelden op de omstandigheden, zoals brandstofschaarste en verplichte verduistering.

In de Tweede Wereldoorlog werden veel personen- en vrachtauto's omgebouwd op het gebruik van bij tankstations verkrijgbaar persgas of ballongas of werden voorzien van een gasgenerator, waarmee op hout, turf of anthraciet kon worden gestookt. Over het gebruik van elektrische auto's lijkt weinig of niets bekend. Maar de HEEMAF had minstens één elektrische personenauto, getuige het volgende fragment uit een brief van HEEMAF directeur ir. H.I. Keus aan zijn vriend G.H. Streurman, gedateerd 3 april 1941: "Ik zou u wel uit Enschede kunnen laten halen, maar niet uit Winterswijk. Als U mij het uur van aankomst te Enschede opgeeft, zal ik zorgen dat de chauffeur bij het eindpunt van de bus gereed staat. Het is een Ford, omgebouwd voor electrische aandrijving en het nummer is E2250." Kennelijk was een retourrit Hengelo - Enschede haalbaar, maar Hengelo - Winterswijk niet.

HEEMAF kreeg bezoek van Reichsminister Hans Fischböck, de Generalkommissar für Finanz und Wirtschaft van het Duitse bestuur in Nederland. Anders gezegd: de minister van Economische Zaken. Het doel was ongetwijfeld om de rol van HEEMAF bij de Duitse oorlogsproductie te bespreken. Fischböck had een drukke dag in Hengelo: ook Stork, Dikkers en Hazemeijer stonden op het programma.

Hengelo werd op 3 april 1945 bevrijd. Volgens een foto hervatte HEEMAF de productie al op 16 april.

Het ging uiteraard nog niet om de normale productie. Er was tekort aan van alles (zoals brandstof) en volgens een foto maakte HEEMAF zogenaamde wonderkacheltjes. Dat waren een soort allesbranders. Ze konden bijvoorbeeld op sprokkelhout worden gestookt. De wonderkacheltjes konden zodanig op het fornuis gezet worden dat de rookgassen via het fornuis door de schoorsteen werden afgevoerd.

Ook was er tekort aan schoenzolen. HEEMAF produceerde al ver voor de oorlog het elektrische gedeelte van vele elektrische NS treinstellen, in licentie van de Amerikaanse firma Westinghouse. Via deze Amerikaanse relatie kon de HEEMAF directie aan schoenzolen voor het personeel komen.

Het personeel bedankte via een oorkonde:

Zie ook het verhaal Dwangarbeiders.

Bronnen:

  • HEEMAF glasplatencollectie bij het Historisch Centrum Overijssel.

  • Gerrit Hendrik Boers, “Oplichtende vonken; mijn werkzame leven & de geschiedenis van HEEMAF en elektrotechniek in Nederland”, Boers Business, 2013 (HCO collectie).
  • G.M. Vollenbroek,  “Wij namen de benen. Ervaringen van een dwangarbeider in Hannover”, in het tijdschrift Oald Hengel 2001 nr. 5  (op internet te vinden).
  • Diverse kranten (via www.delpher.nl).

Auteur:Henk Kolkman
Trefwoorden:HEEMAF, EHBO, Bombardement, Bedrijfsbrandweer, Oorlog, Tweede Wereldoorlog, Dwangarbeid, Overijssel WOII, Schuilkelders, Elektrische auto's
Personen:Hans Fischböck, Sientje Oude Frerink, Johan Ooink
Periode:1940-1946
Locatie:Hengelo
Thema's:Dagelijks leven

Reacties

Er zijn nog geen reacties op dit item

Plaats een reactie

Velden met een zijn verplichte velden.